Wileńskie tradycje świąteczne, nie tylko prawne

Wiele tradycji przekazywanych z pokolenia na pokolenie odgrywa kluczową rolę w budowaniu naszej tożsamości. Jednym z najpiękniejszych elementów tych tradycji są przepisy kulinarne, które podobnie jak przepisy prawne nie tylko łączą nas z historią, ale także z najbliższymi. Jako adwokat, oprócz doradztwa prawnego, staram się promować wartości, które są fundamentem naszej kultury i społeczności. Dziś chciałabym podzielić się z Wami jednym z tych elementów – tradycją kulinarną Wileńszczyzny, która dla mnie i wielu z Was jest symbolem rodziny, wspólnoty i szacunku dla przodków. Polacy pochodzący z Wilna, zwani Wilniukami, od dziesięcioleci zachowują swoją wyjątkową kulturę i tradycje, które są pięknym świadectwem kresowego dziedzictwa. Okres Bożego Narodzenia to szczególny czas, gdy te tradycje odżywają w pełnej krasie i wyjątkowa okazja do zapoznania z nimi młodszych pokoleń.

Wigilijny stół na Wileńszczyźnie to nie tylko potrawy, ale także pełne symboliki gesty, które odzwierciedlają to, co najważniejsze w życiu: rodzinę, szacunek do tradycji i dziedzictwa. Wśród dań, które królują na tym stole są:

Śleżyki

Śleżyki to niewielkie, twarde kluseczki przygotowywane z prostego ciasta na bazie mąki, wody i odrobiny soli. Po upieczeniu przypominają miniaturowe sucharki, które można przechowywać przez długi czas. Są one podawane w Wigilię jako dodatek do wody z miodem, słodkiego makowego sosu lub mleka makowego, co nadaje im charakterystyczny smak i konsystencję.

Śleżyki mają swoje korzenie w dawnej tradycji chłopskiej, gdzie prostota i trwałość potraw były kluczowe. W kulturze wileńskiej potrawy wigilijne, w tym śleżyki, miały duże znaczenie symboliczne – odzwierciedlały skromność, pokorę i duchową głębię związane z Bożym Narodzeniem. Ich twarda forma i prosty skład miały przypominać o konieczności przygotowania na trudy życia, a jednocześnie podkreślały wartość dzielenia się i wspólnoty.

Dziś śleżyki są symbolem tożsamości Wilniuków i przypominają o wspólnym dziedzictwie Polaków i Litwinów. Często można je spotkać na stołach wigilijnych nie tylko na Wileńszczyźnie, ale również w rodzinach, które pielęgnują tę tradycję w Polsce i innych krajach.

Oto przepis:

Składniki: 350 g mąki pszennej, 2 dkg drożdży, 5 łyżek maku, 4 łyżki cukru, 0,5 szklanki mleka, szczypta soli.
Przygotowanie: Zagnieć twarde, jednolite ciasto, uformuj wałeczki, a następnie pokrój je na małe kawałki. Uformuj kuleczki lub pozostaw w kształcie kwadracików.
Pieczenie: Piecz w piekarniku rozgrzanym do 180°C przez około 20 minut, aż będą lekko złociste i suche.
Podanie: Zalej mlekiem makowym, wodą z makiem lub innym słodkim sosem.

Kutia

Kutia to jedno z najbardziej symbolicznych dań wigilijnych na Wileńszczyźnie i w innych regionach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Jest głęboko zakorzeniona w tradycji Wilniuków i odgrywa ważną rolę w ich kulinarnym dziedzictwie. To potrawa o bogatej symbolice i wyjątkowym smaku, przygotowywana z prostych składników, które nawiązują do dawnych zwyczajów agrarnych i duchowych. Podobnie jak prawo, kutia przechodzi z pokolenia na pokolenie, symbolizując trwałość i przekazywanie wartości. W kulturze Wilniuków kutia była również związana z modlitwą za zmarłych, którzy mieli symbolicznie uczestniczyć w wigilijnym stole. Dziś kutia to nie tylko kulinarny symbol świąt, ale także sposób na podtrzymywanie więzi z tradycją przodków i kulturą Wilniuków. W wielu polskich domach wciąż gości na wigilijnym stole, przypominając o korzeniach i wspólnym dziedzictwie kulturowym.

Kutia to słodka potrawa przyrządzana głównie z ugotowanej pszenicy (lub kaszy pęczak), maku, miodu i bakalii, takich jak orzechy, rodzynki czy migdały. To danie jest charakterystyczne dla wigilijnej kolacji i podawane jako deser lub symboliczny początek posiłku. Poszczególne składniki kutii mają swoje znaczenie. Pszenica to symbol odrodzenia i płodności. Mak - symbol bogactwa, szczęścia i obfitości. Miód to znak słodyczy życia i dobroci, a bakalie - nawiązanie do dostatku i różnorodności.

Tradycyjny przepis na kutię:

Składniki:

200 g pszenicy (lub kaszy pęczak),
100 g maku,
3–4 łyżki miodu,
50 g rodzynek,
50 g orzechów włoskich (lub innych ulubionych bakalii),
odrobina wanilii lub skórki pomarańczowej dla smaku.

Przygotowanie:

Przygotowanie pszenicy: Pszenicę opłucz i ugotuj na miękko (czasem namacza się ją wcześniej na kilka godzin).
Mak: Zalej mak wrzątkiem, a następnie zmiel go dwukrotnie w maszynce.
Łączenie składników: W dużej misce wymieszaj ugotowaną pszenicę, zmielony mak, miód, bakalie i opcjonalne dodatki.
Podanie: Schłodź kutię przed podaniem – smakuje najlepiej, gdy jest lekko zimna.

Woda z miodem

Woda z miodem, choć może wydawać się prostym napojem, symbolizuje harmonię i równowagę – cechy, które są fundamentem dobrego prawa. Taka woda łączy to, co naturalne, z tym, co duchowe. Woda symbolizowała czystość, życie i odrodzenie. Miód dodawany do wody miał podkreślać słodycz życia, dobrobyt i harmonię w rodzinie. Połączenie tych składników wyrażało prostotę i pokorę, co było istotnym aspektem wigilijnej kolacji. Woda z miodem bywała używana jako napój, którym rozpoczynano wigilijną kolację, czasami podawano ją również dzieciom, aby przypominać im o wartości prostych rzeczy w życiu. Woda z miodem dziś rzadziej pojawia się na stołach, ale wciąż jest wspominana jako element dawnych wigilijnych tradycji Wilniuków. Może być podawana jako alternatywa dla słodkich napojów, przypominając jednak o prostocie i bogactwie natury.

Oto przepis na wodę z miodem

Składniki:

1 szklanka ciepłej wody,
1–2 łyżki naturalnego miodu,
opcjonalnie: kilka kropel soku z cytryny lub kawałek cytryny dla smaku.

Przygotowanie:

Podgrzej wodę, ale nie doprowadzaj do wrzenia (temperatura powinna być letnia, aby zachować właściwości miodu).
Rozpuść miód w wodzie, mieszając, aż uzyskasz jednolity płyn.
Dodaj cytrynę, jeśli chcesz dodać napojowi świeżości.

Kisiel żurawinowy

Kisiel żurawinowy był najpopularniejszą wersją tego deseru na Wileńszczyźnie. Przygotowywano go z żurawin, które były dostępne w regionie i cenione za swoje walory smakowe oraz zdrowotne. Kisiel, podobnie jak inne wigilijne dania, miał swoje znaczenie symboliczne. Żurawiny i ich intensywny smak odnosiły się do cierpkiej, ale też bogatej natury życia. Z kolei jego aksamitna konsystencja symbolizowała harmonię i spokój. Chociaż kisiel żurawinowy nie jest już tak powszechny jak dawniej, w tradycji Wilniuków pozostaje symbolem wigilijnego stołu i wspólnoty rodzinnej. Obecnie można spotkać również warianty kisielu z innych owoców, takich jak wiśnie czy porzeczki, choć żurawinowy wciąż uchodzi za najbardziej klasyczny.

Składniki:

200 g żurawin,
1 litr wody,
4–5 łyżek cukru (do smaku),
2–3 łyżki mąki ziemniaczanej.

Przygotowanie:

Przygotowanie żurawin: Żurawiny opłucz, rozgnieć i wyciśnij sok. Pozostałe skórki zalej wodą i zagotuj.
Odcedź wywar, dodaj cukier i ponownie zagotuj.
W niewielkiej ilości zimnej wody rozpuść mąkę ziemniaczaną. Wlej ją cienkim strumieniem do gotującego się wywaru, mieszając, aż kisiel zgęstnieje.
Na koniec wlej surowy sok z żurawin, aby zachować ich świeży smak i aromat.
Podanie: Kisiel można serwować na ciepło lub na zimno, często w eleganckich kieliszkach lub miseczkach.

Inne tradycyjne napoje Wilniuków na Wigilię

Napoje były ważnym elementem wigilijnego stołu Wilniuków, obok potraw takich jak kutia, śleżyki czy kisiel. Prostota ich przygotowania i bogactwo symboliki oddawały ducha kresowej kultury, gdzie harmonia z naturą i duchowe znaczenie były równie istotne, jak smak i sytość.

1. Woda z miodem i makiem

Opis: Wariant wody z miodem, do której dodawano odrobinę mleka makowego lub zmielonego maku. Napój ten był kojarzony z jednością rodziny i darem ziemi.
Symbolika: Mak symbolizował dostatek i spokój, miód – harmonię i słodycz życia.
Przygotowanie: Podobnie jak woda z miodem, ale z dodatkiem mleka makowego (przygotowanego przez namoczenie i zmielenie maku).

2. Kisiel owsiany

Opis: Kisiel owsiany to tradycyjny napój o charakterystycznym, lekko kwaśnym smaku, który był uznawany za zdrowy i prosty. Robiono go z płatków owsianych lub mąki owsianej, które fermentowano w wodzie.
Symbolika: Owies symbolizował siłę, wytrwałość i nadzieję na urodzaj w nadchodzącym roku.
Przygotowanie:

Namaczano płatki owsiane (lub mąkę) w wodzie przez kilka godzin, czasem z dodatkiem skórki chleba dla fermentacji.
Wywar przecedzano i gotowano na małym ogniu, aż zgęstniał.
Podawano jako ciepły napój lub chłodny deser.

3. Kompot z suszu

Opis: Kompot z suszonych owoców, takich jak jabłka, gruszki, śliwki, morele. Był obecny na wigilijnych stołach Wilniuków i w całym regionie kresowym.
Symbolika: Suszone owoce symbolizowały pamięć o przeszłości, wdzięczność za zbiory i wspólnotę.
Przygotowanie:

Suszone owoce gotowano w wodzie z dodatkiem miodu lub cukru.
Czasami dodawano przyprawy, takie jak goździki czy cynamon, aby wzbogacić smak.
Podawano na zimno lub na ciepło.

4. Napój z jałowca

Opis: Napój przygotowywany z jagód jałowca, które gotowano w wodzie i lekko słodzono. Miał wyrazisty, lekko żywiczny smak.
Symbolika: Jałowiec był uważany za roślinę ochronną, a napój z niego miał wzmacniać zdrowie i chronić przed złymi siłami w nadchodzącym roku.
Przygotowanie: Jagody jałowca rozgniatano i gotowano w wodzie, a następnie przecedzano i słodzono miodem.

5. Napary ziołowe

Opis: Ziołowe napary, takie jak herbata z lipy, mięty czy rumianku, również pojawiały się na wigilijnych stołach. Były uważane za proste i zdrowe napoje, które dobrze komponowały się z symbolicznym charakterem wieczerzy.
Symbolika: Każde zioło miało swoją symbolikę – lipa oznaczała spokój i ochronę, mięta odświeżenie, a rumianek zdrowie.
Przygotowanie: Suszone zioła zalewano gorącą wodą, odstawiano na kilka minut i podawano bez dodatku cukru lub z odrobiną miodu.

Prawo a tradycja – dziedzictwo, które warto chronić

Tak jak przekazywanie przepisów kulinarnych, tak i przekazywanie wartości prawnych, rodzinnych czy majątkowych jest jednym z najważniejszych elementów naszej kultury. Pamiętajmy, że tradycje kulinarne, podobnie jak tradycje prawne, nie są czymś, co odbywa się samoczynnie – trzeba o nie dbać, pielęgnować je i świadomie przekazywać dalej. Warto o tym pamiętać i zabezpieczać przyszłość kolejnych pokoleń. Jeśli nie zadbamy o odpowiednie planowanie spadkowe, możemy narazić naszych bliskich na problemy prawne i finansowe. Dlatego warto rozmawiać, zwłaszcza podczas spotkań świątecznych w gronie rodzinnym, o takich kwestiach jak testament, zapis, darowizna czy umowy rodzinne, które pozwalają na kontrolowanie tego, co pozostawiamy po sobie.

Choć na pierwszy rzut oka przepisy kulinarne mogą nie mieć nic wspólnego z prawem, tak naprawdę są one doskonałym przykładem tego, jak tradycje mogą wpływać na naszą codzienność. Prawie tak samo jak w przypadku kulinarnych zwyczajów, warto w prawie chronić to, co dla nas najważniejsze – naszą rodzinę, nasze wartości i naszą przyszłość.

Od 1 stycznia 2025 nowy adres kancelarii to Giżycko ul. Warszawska 29 lok. 4, tel. 601 877 842. Zapraszam